ngữ thể hiện cảm xúc, nhấn mạnh những cụm từ lặp lại “thương thay”,  “thân em”.

• HS đọc – GVNX
• Đọc chú thích SGK/ 48, 49
• Cho HS hỏi đáp theo cặp đôi tìm hiểu chung văn bản theo gợi ý sau:

? 4 bài trong văn bản này thuộc thể loại gì?

? Thể thơ?

? phương thức biểu đạt ?

? Chủ đề?

? Em hiểu than thân là gì?

• Than thân: than thở cho thân phận mình
• GV: Hầu hết những bài cd than thân đều mượn chuyện con vật, đồ vật để giãi bày nỗi chua xót đắng cay cho cuộc đời khổ cực của những kiếp người bé mọn trong xã hội cũ.

HĐ 2: Phân tích

PP: Vấn đáp, giảng bình KT: động não, hỏi đáp

NL: Tự học, sử dụng NN, hợp tác PC: tự tin, yêu con người…

HT: HĐCN, cặp đôi, cả lớp

• HS Đọc lại bài ca 2

? Em có nhận xét gì về kết cấu của bài ca dao này?

? Trong lời than của mình, tgiả dân gian đã nhắc đến hình ảnh những con vật nào?

• Trong 2 cặp lục bát đầu, tgiả dgian cho ta hình dung ntn về c.đời của tằm và kiến?

Gv: Tằm cả đời ngắn ngủi chỉ ăn lá dâu. Cuối đời phải rút ruột đến tận cùng để nhả tơ quý cho người chỉ còn lại xác không.

+ Kiến ăn thì ko đáng bao nhiêu mà đêm ngày kéo lũ đi tìm mồi về nuôi kiến chúa.

* Chú thích: SGK

2. Tìm hiểu chung về văn bản

• Thể loại: Trữ tình dân gian (Cdao, dca)
• Thể thơ: lục bát
• Ptbđ: Biểu cảm.
• Chủ đề: than thân

II. Phân tích

Bài ca dao số 2

– Kết cấu: 4 cặp lục bát, mỗi cặp là lời than về thân phận một con vật.

– Hình ảnh: con tằm, lũ kiến, con hạc, con cuốc.

+ tằm: ăn ít – nhả tơ nhiều

+ lũ kiến: li ti, tìm mồi

? Hình ảnh của hạc và cuốc hiện lên ntn trong 2 cặp lục bát cuối bài ca dao?

Gv:

+ Hạc lánh đường mây (lánh: là tìm nơi ẩn náu; đường mây: từ ước lệ chỉ ko gian phóng khoáng, nhàn tản). Nó bay mỏi cánh phiêu bạt khắp chốn mà ko biết ngày nào thôi

+ Cuốc: H/a con cuốc giữa trời gợi sự nhỏ bé, cô độc giữa không gian mênh mông vô tận. Tiếng kêu của khắc khoải, quặn đau đến bật máu mà chẳng ai nghe.

– Trao đổi cặp đôi nhận xét:

? Những hình ảnh về 4 con vật này có điểm gì chung?

? Theo em, bài ca dao này có hoàn toàn là nói về thân phận các loài vật hay không?

? Những nỗi khổ cực ấy của các con vật gợi cho em liên tưởng đến ai?

? Em nhận ra biện pháp tu từ nào được sử dụng trong bài ca dao này?

GV giảng: dân gian ta xưa thường có thói quen nhìn sự vật lại liên tưởng đến cảnh ngộ của mình. Đồng thời họ cũng đồng cảm tự nhiên với những con vật nhỏ bé, tội nghiệp mà họ cho là có số kiếp, thân phận khốn khổ như mình.

? Vậy em hiểu bài ca dao này là lời của ai? Mượn lời ca tiếng hát để bày tỏ điều gì?

Gv bình: người hát lên bài ca dao này mang 1 trái tim lớn, nhân hậu, bao la, cảm thương và chia sẻ với những con vật bé mọn. Song , sâu sắc hơn chính là lòng thương con người, sự đồng cảm với những cuộc đời người dân lao động vất vả, nghèo khó. Bức tranh loài vật khổ

đau  chính  là  bức  tranh  về  kiếp người

+ hạc lánh đường mây: bay mỏi cánh

+ cuốc giữa trời: kêu ra máu có người nào nghe

-> những con vật gần gũi với chốn đồng quê, lại yếu đuối, bé nhỏ, có cuộc sống vất vả triền miên.

+ NT: ẩn dụ -> mượn chuyện loài vật để chỉ người dân lao động

àBài ca dao là lời của người lao động thương thân phận bé nhỏ, khốn khổ nhiều bề của chính mình.

đau khổ.

? Bài ca dao được tạo nên bởi 4 cặp lục bát. Mở đầu 4 cặp lục bát này có gì đặc biệt? (Đó là NT gì?)

? Việc lặp lại 4 lần cụm từ ấy có tác dụng ntn trong việc bộc lộ cảm xúc của t/g dgian?

GV: thương thay như 1 thán từ, 1 tiếng kêu xót xa, khó kìm nén, biểu thị sắc thái thương xót ở mức độ cao. Mỗi lần lặp lại là nhấn mạnh thêm nỗi xót xa, thương cảm cho người lđộng.

? Theo em, tại sao người lao động ta xưa lại phải chịu nỗi khổ nhiều bề như vậy? Ai là người tạo ra nỗi đau khổ cho họ? (GV mở rộng nâng vấn đề, liên hệ một số vb truyện ở lớp 8)

? Vậy theo em, qua bài cao dao này nhân dân ta còn muốn bộc lộ thái độ nào với xh xưa ?

Gv chốt, chuyển ý.

– Đọc bài ca 3

? Bài ca dao đc mở đầu bằng cụm từ nào?

? Ca dao dca có nhiều bài mở đầu nvậy ko?

-> là môtip mở đầu quen thuộc của ca dao nói về thân phận người phụ nữ trong xhpk

? Mở đầu nvậy đã cho em biết bài ca dao này nói về thân phận của ai?

? Để diễn tả về thân phận người phụ nữ, tác giả đã sử dụng biện pháp tu từ nào? Ptích?

? Trái bần là loại quả ntn?

– Tích: tên gọi trái bần gợi cho em nghĩ đến 1 từ ghép nào có nghĩa là: nghèo khổ, đói rét? (bần hàn, bần cùng…)

? Vậy so sánh thân em với trái bần đã gợi ra liên tưởng nào về thân phận người

+ NT: điệp ngữ “Thương thay”

-> Nhấn mạnh, tô đậm nỗi xót xa, thương cảm

– tầng lớp thống trị trong XHPK

-> Bài ca dao là tiếng nói tố cáo xã hội bất công, vô nhân đạo.

Bài ca dao số 3

Thân em như trái bần trôi

Gió dập sóng dồi biết tấp vào đâu

• Mở đầu “thân em”

• NT so sánh: thân em – trái bần.

-> Gợi liên tưởng về thân phận bé nhỏ, nghèo khó

Hoạt động của GV và HS

ND bài học

HOẠT ĐỘNG 1: ĐỌC –HIỂU VĂN BẢN.                                5GV hướng dẫn HS đọc,

           – GV đọc, gọi HS đọc.

                -GV nhận xét, sửa sai.

                -Lưu ý một số từ ngữ khó SGK         *HOẠT ĐỘNG 2:                                                5Gọi HS đọc bài 1?                                        

5Bài ca dao là lời của ai, nói về điều gì?

                – Lời của người LĐ, kể về cuộc đời, số phận của Cò.

                5Trong bài CD này có mấy lần tác giả nhắc đến hình ảnh con Cò?

                – 2 lần.

                5Những hình ảnh, từ ngữ đó gợi cho em liên tưởng đến điều gì?

                – Thân cò: Gợi hoàn cảnh, số phận, lẻ loi, cô độc, đầy ngang trái.

                – Gầy cò con: Gợi hình dáng bé nhỏ, gầy guộc, yếu đuối.

                àGợi nhiều hơn tả: Hình dáng, số phần cò thật tội nghiệp, đángthương.

                5 Thân phận của Cò được diễn đạt trong bài CD này?                                                                -HS trả lời.GV nhận xét, chốt ý.

   5Nó đối lập nhau như thế nói lên điều gì?                 -HS trả lời. GV nhận xét, chốt ý.

                5Tác giả dân gian mượn hình ảnh con cò để nói lên điều gì?

       -HS trả lời.

                5Từ bài CD trên, em hiểu được số phận và cuộc đời của người nông dân xưa như thế nào?

                – Cơ cực, lầm than, vất vả, gặp nhiều ngang trái.

                5Vì sao người nông dân thời xưa thường mượn hình ảnh con cò để diễn tả cuộc đời, thân phận mình?

                 – Cò gần gũi, gắn bó, gợi cảm hứng cho người nông dân.

                àLà biểu tượng xúc động, chân thực nhất của người nông dân trong xã hội cũ.

                5Em hiểu gì về từ “Ai”?

                – Ai: đại từ phiếm chỉ, nghĩa khái quátà giai cấp thống trị phong kiến vùi dập cuộc đời người nông dân.

                5Ngoài ý nghĩa than thân, bài này còn có ý nghĩa nào khác?

                – Phản kháng tố cáo CĐPK trước đâyà 1 xã hội đầy ngang trái, bóc lột bất công.

                5Ngoài bài 1, chúng ta còn bắt gặp hình ảnh con cò trong những bài CD nào nữa?

-Con cò lặn lội bờ sông

Gánh gạo nuôi chồng tiếng khóc nỉ non.

                -Con cò mà đi ăn dêm… cò con.

                Gọi HS đọc bài 2.                                               5Bài CD bắt đầu từ “thương thay”. Em hiểu thế nào là thương thay?

                – Vừa thương vừa đồng cảm, thương cho người cũng thương cho chính mình.

                5Bài CD này bày tỏ niềm thương cảm đến những đối tượng nào?

    -HS trả lời. GV nhận xét, chốt ý.                 5Những hình ảnh tằm, kiến, hạc, cuốc với những cảnh ngộ cụ thể gợi cho em liên tưởng đến ai?       

                – Những người lao động với nhiều nỗi khổ khác nhau.

                5Đây là cách nói phổ biến trong CD, ta gọi đó là cách nói gì?

                – Ẩn dụ.

                5Qua hình ảnh 1, người lao động bày tỏ nỗi thương tâm như thế nào?

                – Thương cho thân phận bị bòn rút sức lực của người nông dân.

                5Hình ảnh 2 thì sao?

                – Thương cho nỗi khổ chung của những thân phận bị bòn rút sức lực của người nông dân.

                5Còn hình ảnh 3?

                – Thương cho cuộc đời phiêu bạt, lận đận và những cố gắn vô vọng của những người lao động trong xã hội cũ.

                5Cuối cùng, qua hình ảnh con cuốc người lao động bày tỏ sự thương tâm như thế nào?

                – Thương cho thân phận thấp cổ bé họng, nỗi khổ đau oan trái không được lẽ công bằng nào soi tỏ cho người lao động.

                à Nỗi khổ nhiều bề của nhiều phận người trong XH cũ.

                5Nhận xét âm điệu của bài CD?

                – Âm điệu tâm tình, thủ thỉ, vừa độc thoại, vừa đối thoại. Bốn lần lặp lại từ “thương thay”.

                àNỗi thương cảm xót xa cho người lao động.

                5ND của bài 2 nói lên điều gì?                       -Hs trả lời.GV nhận xét,chốt ý.

                Gọi HS đọc bài 3.                                                                5Hãy sưu tầm 1 số bài CD mở đầu bằng cụm từ “thân em”?

Thân em như hạt mưa sa

Hạt vào đài các, hạt ra ruộng đồng.

Thân em như giếng giữa đàng

Người thanh rửa mặt, người phàm rửa chân.

                5Những bài ca ấy thường nói về ai, về điều gì và thường giống nhau như thế nào về nghệ thuật?

                – Thường nói về thân phận, nỗi khổ đau của người phụ nữ trong XH cũ.

                – Về NT: Các bài CD trên mở đầu bằng cụm từ “Thân em”.

                – Là những bài ca có hình ảnh so sánh để miêu tả cụ thể, chi tiết thân phận và nỗi khổ của người PN.

                5Hình ảnh so sánh ở bài 3 có gì đặc biệt?

                – Tên gọi của hình ảnh trái bần dễ gợi sự liên tưởng đến thân phận nghèo khó, gió dập sóng dồiàsố phận chìm nổi lênh đênh của người PN.

                5Cuộc đời người PN trong XH PK như thế nào?

    HS trả lời. GV nhận xét.

                5Nêu ND, NT các bài CD?

                HS trả lời, GV chốt ý.

                Gọi HS đọc ghi nhớ SGK                                   HOẠT ĐỘNG 3: LUYỆN TẬP.                    -Gọi HS đọc BT1                                                -GV hướng dẫn HS làm.

I. ĐỌC –HIỂUVĂN BẢN:

1. Đọc:

2. Chú thích(sgk)

II. PHÂN TÍCH VĂN BẢN:

Bài 1:

– Thân còlận đận.

– Lận đận 1 mình, lên thác xuống ghềnh.                       

– Nước non >< 1 mình.

– Lên thác >< xuống ghềnh.

– Diễn tả cuộc đời, thân phận của cò.

– Bể đầy >< ao cạn.

à Hình ảnh >< cuộc đời.

à Cuộc đời lận đận ,vất vả của người nông dân.

Bài 2:

– Thương thay.
– Con tằm… nhả tơ.

– Lũ kiến… tìm mồi.

– Hạc… hay mỏi cánh.

– Cuốc… kêu ra máu.

àẨn dụ.

àNỗi khổ nhiều bề của người lao động bị áp bức, bóc lột,chịu nhiều oan trái.

Bài 3:

– Hình ảnh so sánh.

– Số phận chìm nổi lênh đênh của người PN trong XH PK.

* Ghi nhớ: SGK/49

III. Luyện tập:

BT1: VBT