HĐ 1: Tìm hiểu chung

+PP:   Vấn đáp-gợi mở, dạy học nhóm, thuyết trình

+KT:   đặt câu hỏi, chia nhóm ,thảo luận,trình bày 1 phút, hỏi- trả lời.

+ Năng lực : tự học, hợp tác , giải quyết vấn đề

…

? Em sẽ đọc vb với giọng đọc ntn? YC hs đọc ->hs khác nx.

– Y/c HS chú ý các chú thích trong bài: văn chương

Gv sử dụng kĩ thuật hỏi-trả về tác giả và tác phẩm.

?

I- Tìm hiểu chung

1.Đọc, hiểu chú thích:

• Đọc

• Chú thích 2)Tác giả:

-HT (1909 – 1982) tên thật là Nguyễn Đức Nguyên, quê Nghệ An. Là nhà giáo, nhà phê bình văn nghệ xuất sắc của nước ta TK XX.

– Tp nổi tiếng: Thi nhân VN.

2) Tác phẩm:

a.Xuất xứ:

– Có lần vb được in với nhan đề: “ Ý nghĩa và công dụng của vc”

+ Văn chương : nghĩa rộng: bao gồm cả triết học, văn học, sử học.

Trong vb này, văn chương đc hiểu theo nghĩa hẹp.

b) Kiểu vb: NL văn chương

– Vấn đề NL: Ý nghĩa của v/c đối với đ/s

1. Ptbđ: NL (CM + GT + bình luận), TS, MT
2. Cấu trúc: 2 phần:

+ P1: Từ đầu-> muôn loài: Nguồn gốc của văn chương

+ P2: Còn lại: Vai trò và công dụng to lớn của văn chương.

HĐ 2: Phân tích

+PP:   Vấn đáp-gợi mở, dạy học nhóm, bình giảng,

+KT:   đặt câu hỏi, chia nhóm ,thảo luận, hỏi- trả lời. dùng lời có nghệ thuật

+ Năng lực : tự học, hợp tác , giải quyết vấn đề

…

II- Phân tích

Thảo luận nhóm 5p

? Tìm trong đoạn văn câu chứa luận điểm về nguồn gốc cốt yếu của văn chương?

? Em hiểu cốt yếu là gì? Thương người, thương cả muôn vật, muôn loài là ntn?

? Để đi đến kết luận về nguồn gốc cốt yếu của vc, nhà văn Hoài Thanh đã đưa ra dẫn chứng gì?

? Cách lập luận này của tgiả có độc đáo?

? Nhận xét về cách nêu vấn đề của tgiả? Đại diện 1 nhóm trình bày, nhóm khác nhận xét

Gv nhận xét và chốt kiến thức.

+ Cốt yếu: cái chính, cái qtrọng nhất

+ Thương người, thương muôn vật, muôn loài: tình thương, lòng nhân ái

Cách vào bài rất nhẹ nhàng, độc đáo của HT trong văn NL đã gây ấn tượng mạnh cho ng đọc, k/định nguồn gốc cốt yếu của vc chính là tình thương, lòng nhân ái, tình yêu thương của con người.

? Em có nx gì về quan niệm trên của t/g?

* GV bình: Macxim Gorki từng nói Văn học là nhân học – VH là con người. Học văn là học làm người. Lê Quý Đôn cũng từng nói “Văn chương khởi phát từ trong lòng người là chính ”. Những chân lí, quan điểm ấy rất giống với quan niệm của Hoài Thanh. Ví như: Đoàn Thị Điểm dịch nôm “Chinh phụ ngâm khúc” là bởi có lòng đồng cảm với Đặng Trần Côn, với người chinh phụ buồn nhớ chồng mình. Bà Huyện Thanh Quan, vì nỗi cô đơn trong lòng mà viết lên những lời thơ tuyệt bút: “Nhớ nước đau lòng con cuốc cuốc…ta với ta”. Hay Nguyễn Du viết kiệt tác Truyện Kiều bởi “những điều trông thấy…”, ông cảm thương với những cuộc đời phụ nữ khổ đau, bất hạnh. Đó đều là những tp văn chương có nguồn gốc xuất phát từ lòng yêu thương, lòng nhân ái.

– Thảo luận cặp đôi (2p)

?Có ý kiến cho rằng: nguồn gốc của vc bắt

1- Nguồn gốc cốt yếu của văn chương

• LĐ: Nguồn gốc cốt yếu của văn chương là lòng thương người và rộng ra là thương cả muôn vật, muôn loài.

• Luận cứ: dẫn ra câu chuyện cảm động về thi sĩ Ấn Độ.

+ Lập luận theo lối quy nạp: đưa ra luận cứ rồi mới dẫn đến luận điểm.

-> Nêu vấn đề tự nhiên, bất ngờ, hấp dẫn, xúc động.

=> Quan niệm đúng đắn, sâu sắc.

? Luận điểm ấy khái quát ntn về vai trò của v/c?

(gv giảng bình và mở rộng về những tác phẩm của Nguyễn, Nam Cao và 1 số vb khác: Người đọc có thể thấy rõ cuộc sống vất vả, chân lấm tay bùn của người lao động xưa qua ca dao, tục ngữ, thấy được h/a quê hương VN tươi đẹp qua “Cây tre VN” “Sông nước Cà Mau”, thấy được cuộc sống lao động chiến đấu quả cảm của cả dân tộc qua hàng loạt các tác phẩm vc

-> Vc phản ánh cuộc sống muôn màu.

– Qua ngòi bút sáng tạo của tác giả, thế giới loài vật trong “Dế Mèn…”; thế giới loài chim trong "Lao xao" hiện ra vô cùng sống động mang màu sắc mới lạ… Trong DMPLKí, Tô Hoài tưởng tượng về một TG đại đồng, ở đó mọi ng được hưởng cs bình đẳng và hp.

? Theo em trong bài viết này, tác giả đưa ra mấy công dụng của văn chương?

Thảo luận cặp đôi 5p

? Hãy chỉ ra những câu văn nói về công dụng của văn chương đ/v con người.

? E, có nhận xét gì về nghệ thuật nghị luận của HT trong đoạn văn trên?

Đại diện các nhóm lên trình bày, nhóm khác nx, bổ sung.

Gv nhận xét vàchốt kiến thức, giảng, bình.

(Rõ ràng, cái hay trong cách nghị luận của Hoài Thanh là không làm cho 1 bài nghị luận trở nên khô cứng mà mềm mai, ấn tượng tạo nên phong cách của HT)

? Từ đó khái quát công dụng của văn chương?

Thảo luận cặp đôi 2p

1 – HT đã dành để nói về công dụng xh của v/c qua câu nào?

=> văn chương là phản ánh sự sống và thúc đẩy sự sống phát triển

b. Công dụng của văn chương

2 công dụng:

• Đối với con người
• Đối với xã hội

* Đối với con người

– Một người hằng… mãnh lực lạ lùng của v/c hay sao

-V/c gây cho ta … trăm nghìn lần

+Cách nghị luận giàu cảm xúc, lôi cuốn người đọc, không khô khan.

=>Khơi dậy những trang thái cx cao thượng của con người, rèn luyện, mở rộng thế giới tình cảm của con người, làm tình cảm con người trở nên phong phú, sâu sắc, tốt đẹp hơn.

*Đối với xã hội

• “ có thể nói …mới hay”
• “Nếu pho l/s… bậc nào”

Truyện

• Cốt truyện
• Nhân vật
• Nhân vật kể chuyện

• Con rồng cháu tiên
• Cuộc chia tay của những con búp bê

Kí

• Nhân vật
• Nhân vật kể chuyện

– Cô Tô

Thơ tự sự

• Vần, nhịp
• Nhân vật
• Nhân vật kể chuyện

– Truyện Kiều Lục Văn Tiên

Thơ trữ tình

• Vần, nhịp
• Nhân vật ( nhân vật trữ tình, thường là tác giả)

• Đêm nay Bác không ngủ
• Cảnh khuya
• Qua đèo Ngang

Tùy bút

• Nhân vật
• Nhân vật kể chuyện

• Một thứ quà của lúa non: Cốm
• Sài Gòn tôi yêu
• Mùa xuân của tôi

Nghị luận

• Luận điểm
• Luận cứ

• Tinh thần yêu nước của nhân dân ta
• Đức tính giản dị của Bác Hồ
• Sự giàu đẹp của Tiếng Việt
• ý nghĩa văn chương

Nhóm 4:

GV: Trong thực tế, mỗi vb có thể ko chứa đựng đầy đủ các đặc trưng của thể loại; các thể loại cũng có sự xâm nhập lẫn nhau. Sự phân biệt ở đây ko phải là tuyệt đối

Câu 3, phần b (SGK/ 67)

• Các thể loại tự sự như truyện, kí, chủ yếu dùng phương thức miêu tả và kể, nhằm tái hiện sự vật, hiện tượng, con người, câu chuyện
• Các thể loại trữ tình như thơ trữ tình, tùy bút, chủ yếu dùng phương thức biểu cảm để biểu hiện tình cảm, cảm xúc qua các hình ảnh, nhịp điệu, vần điệu

=> Các thể loại tự sự và trữ tình đều tập trung xây dựng các hình tượng nghệ thuật với nhiều dạng thức khác nhau, như nhân vật, hình tượng thiên nhiên, đồ vật…..

• Khác với các thể loại tự sự và trữ tình, văn nghị luận chủ yếu dùng phương thức lập luận, bằng lí lẽ, dẫn chứng để trình bày ý kiến tư tưởng nhằm thuyết phục người đọc người nghe về mặt nhận thức. Văn nghị luận cũng có hình ảnh, cảm xúc, nhưng điều cốt yếu là lập luận với hệ thống các luận điểm, luận cứ chặt chẽ,

xác đáng.

* Nhóm 5

• GV hỏi thêm sau khi nhóm 5 trình bày:
• Chỉ ra các yếu tố của văn nghị luận trong câu tục ngữ sau:

" ăn quả nhớ kẻ trồng cây"

GV sử dụng kĩ thuật hỏi- trả lời để hs làm việc.

• Nghị luận là gì?
• Phân biệt văn nghị luận với vẳn bản trữ tình
• Các phương pháp nghị luận chính thường gặp là gì?
• GV NX -> Ghi nhớ. GV KL toàn bài

Câu 3, phần c (SGK/ 67)

Những câu tục ngữ trong bài 18, 19 có thể coi là loại văn bản nghị luận đặc biệt. Vì các câu tục ngữ có đủ các yếu tố của văn nghị luận ( luận điểm, luận cứ, lập luận) nhưng tục ngữ lại ngắn gọn, có hình ảnh, có vần điệu, sử dụng lối so sánh, tương phản bằng các vế đối … nên nó là loại văn bản nghị luận đặc biệt ngắn gọn " Ăn quả / nhớ kẻ trồng cây"

LC            LĐ

Hưởng thành quả thì phải nhớ người làm ra

Lập luận

2. Ghi nhớ * Ghi nhớ SGK/ 67

Hoạt động của thầy-trò

Nội dung cần đạt

-Dựa vào chú thích*, em hãy nêu hiểu biết của mình về tác giả Hoài Thanh ?

-Em hãy nêu xuất xứ của văn bản ?

-GV: “Bài Tinh thần yêu nước của nhân dân ta” là văn chính luận bàn về vấn đề chính trị xã hội. “Còn bài ý nghĩa văn chương” là thuộc thể nghị luận văn chương, bàn về vấn đề thuộc văn chương. Vì là đoạn trích trong 1 bài nghị luận dài nên Văn Bản chúng ta học không đầy đủ 3 phần hoàn chỉnh.

-Hd đọc: Giọng chậm rãi, sâu lắng, rành mạch, biểu lộ cảm xúc.

-Ta có thể chia bài văn thành mấy phần, ý của từng phần là gì ?

-Hs đọc đoạn 1,2,3,4.

-ở đoạn 1, tác giả đi tìm ý nghĩa văn chương bắt đầu từ câu chuyện gì ? Đây có phải là dẫn chứng không ?

-Vậy đâu là câu văn nêu lí lẽ ? 

-Câu chuyện này cho thấy tác giả muốn cắt nghĩa nguồn gốc của văn chương như thế nào ?

-Từ câu chuyện ấy tác giả đi đến kết luận gì ? Đây có phải là luận điểm không ?

-Em có nhận xét gì về vị trí của luận điểm trong đoạn văn? Vị trí ấy cho thấy luận điểm đã được trình bày theo cách nào ?

-Em hiểu luận điểm này như thế nào ?

-GV: Câu chuyện có lí lẽ là một chuyện hoang đường, song không phải là không có ý nghĩa. Đây chính là lí lẽ để chuyển tiếp đến luận điểm.

-Để làm rõ hơn nguồn gốc tình cảm nhân ái của văn chương, tác giả nêu tiếp 1 nhận định về vai trò tình cảm trong sáng tạo văn chương, đó là những câu văn nào

-Em hiểu nhận định này như thế nào ?

-Hãy tìm 1 số tác phẩm văn chương  đã học để chứng minh cho quan niệm văn chương nhân ái của Hoài Thanh ?

-Gv: Đọc văn chương, ta thấy có những bài xuất phát từ tình thương người như : Chiều chiều ra đứng ngõ sau…, nhưng cũng có những bài xuất phát từ tình cảm đả kích châm biếm như : Số cô chẳng giàu thì…

                  Thảo luận:

Từ thực tế đó, em có suy nghĩ gì về quan điểm văn chương của Hoài Thanh ? Vì sao?

-HS đọc đoạn 5,6,7,8.

-Hoài Thanh đã bàn về công dụng của văn chương đối với con người bằng những câu văn nào ?

-ở câu thứ nhất, tác giả nhấn mạnh công dụng nào của văn chương?

-ở câu thứ 2, tác giả đã cho thấy công dụng nào của văn chương ?

-Kết hợp lại, Hoài Thanh đã cho ta thấy công dụng lạ lùng nào của văn chương đối với con người ?

-Em có nhận xét gì về nghệ thuật nghị luận của tác giả ?

-Tiếp theo, Hoài Thanh giành 2 câu văn để nói về công dụng xã hội của văn chương, đó là 2 câu văn nào ?

-Câu 1, tác giả muốn ta tin vào sức mạnh nào của văn chương ?

-Câu 2, tác giả muốn ta cảm nhận sức mạnh nào của văn chương ?

-Hai câu văn trên, cho ta hiểu thêm gì về ý nghĩa của văn chương ?

-Gv: Rõ ràng văn chương đã bồi đắp cho chúng ta biết bao tình cảm trong sáng, hướng ta tới những điều đúng, những điều tốt và những cái đẹp. Văn chương góp phần tôn vinh cuộc sống của con người. Có nhà lí luận nói: chức năng của văn chương là hướng con người tới những điều chân, thiện, mĩ. Hoài Thanh tuy không dùng những từ mang tính khái quát như thế, nhưng qua lí lẽ giản dị, kết hợp với cảm xúc nhẹ nhàng và lời văn giàu hình ảnh, cũng đã nói được khá đầy đủ công dụng, hiệu quả, t.dụng của văn chương. Nói khác đi bài viết của Hoài Thanh là những lời đẹp, những ý hay ca ngợi văn chương, tôn vinh tài hoa và công lao của các văn nghệ sĩ.

-Bài văn đã cho em hiểu biết thêm gì về ý nghĩa của văn chương ? Em học tập được gì về cách nghị luận của tác giả ?

-Qua Văn Bản này, em hiểu thêm gì về tác giả Hoài Thanh ?

-Hoài Thanh viết: "Văn chương gây cho ta những tình cảm ta không có, luyện những tình cảm ta sẵn có". Hãy dựa vào kiến thức văn học đã có, giải thích và tìm dẫn chứng để chứng minh cho câu nói đó

I-Đọc, tìm hiểu chung:

1-Tác giả: Hoài Thanh (1909-1982).

-Là nhà phê bình văn học xuất sắc.

2-Tác phẩm:

*Xuất xứ: Viết 1936, in trong sách "Văn chương và hoạt động".

*Bố cục: 2 phần.

-Đ1,2,3,4: Nguồn gốc của văn chương.

-Đ5,6,7,8: Công dụng của văn chương.

II-Đọc-Hiểu văn bản:

1-Nguồn gốc của văn chương:

-Chuyện con chim bị thương-Tiếng khóc của thi sĩ . ->Dẫn chứng  thực tế

-“Tiếng khóc ấy,nhịp đau thương ấy chính là nguồn gốc của thi ca”

=>Văn chương xuất hiện khi con người có cảm xúc mãnh liệt.

-Nguồn gốc cốt yếu của văn chương là lòng thương người và rộng ra thương cả muôn vật, muôn loài.

->Luận điểm ở cuối đoạn-Thể hiện cách trình bày theo lối qui nạp từ cụ thể đến khái quát.

=>Nhân ái là nguồn gốc chính của văn chương.

-Văn chương sẽ là hình dung của sự sống muôn hình vạn trạng. Chẳng những thế văn chương còn sáng tạo ra sự sống.

  Vậy thì, hoặc hình dung sự sống, hoặc sáng tạo ra sự sống, nguồn gốc của văn chương đều là tình cảm, là lòng vị tha.

=>Văn chương phản ánh và sáng tạo ra đời sống, làm cho đời sống  trở nên tốt đẹp hơn.

-VD:Ca dao dân ca vê tình cảm gia đình, về tình yêu quê hương đất nước…

-Đúng nhưng chưa toàn diện.Vì có thứ văn chương thương người nhưng cũng có thứ văn chương châm biếm đả kích.

2-Công dụng của văn chương:

-Một người hằng ngày chỉ… hay sao ?

-Văn chương gây cho ta… nghìn lần.

-Khơi dậy những cảm xúc cao thượng của con người

-Rèn luyện,mở rộng thế giới tình cảm của con người

=>Văn chương làm giàu tình cảm con người.

->Nghệ thuật nghị luận giàu cảm xúc nên có sức lôi cuốn người đọc.

-Có kẻ nói… mới hay.

-Nếu pho lịch sử… đến bực nào.

-Văn chương làm đẹp và hay những thứ bình thường

-Các thi nhân văn, nhân làm giàu sang cho lịch sử nhân loại

=>Văn chương làm đẹp, làm giàu cho cuộc sống.

*Ghi nhớ: sgk .

-Hoài Thanh là người am hiểu văn chương, có quan điểm rõ ràng, xác đáng về văn chương, trân trọng đề cao văn chương.

III.Luyện tập:

 Bước vào đời không phải chúng ta đã sẵn có tất cả những kiến thức, những tình cảm của người đời, nhất là cuộc sống con người ở các thời đại xa xưa. Nhưng nhờ có học truyện cổ tích, ca dao, tục ngữ mà ta hình dung được cuộc đời đầy vất vả gian truân của người xưa. Từ đó chúng ta được tiếp nhận những tư tưởng, tình cảm mới :thương yêu những người lao động có những thân phận đầy đắng cay". Vì vậy có thể nói xoá bỏ văn chương đi thì cũng xoá bỏ hết những dấu vết lich sử, loài người sẽ nghèo nàn về tâm linh đến mức nào.